Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD) charakteryzuje się obecnością obsesji (natrętnych myśli) i kompulsji (przymusowych działań, rytuałów), które zajmują przynajmniej godzinę dziennie i utrudniają codzienne funkcjonowanie. Osoby z OCD mogą doświadczać intensywnego lęku i dyskomfortu związanego z tymi myślami i rytuałami, co znacząco utrudnia im codzienne funkcjonowanie.

Czym są obsesje i kompulsje?

Obsesje to uporczywe, niechciane i niepokojące myśli, wyobrażenia lub impulsy, które wielokrotnie pojawiają się w umyśle danej osoby. Są one często postrzegane jako irracjonalne, ale osoba cierpiąca na OCD nie jest w stanie ich powstrzymać. Mogą dotyczyć różnych tematów na przykład takich jak:

• Zanieczyszczenia, brud, zarazki i choroby 
• Układanie rzeczy, symetria, porządek
• Myśli nieakceptowalne moralnie i sprzeczne z systemem wartości pacjenta np. dotyczące seksualności, religii i wiary, lęk przed wyrządzeniem krzywdy sobie lub innym

Kompulsje (czynności natrętne) to powtarzające się zachowania lub rytuały, które osoba czuje się zmuszona wykonywać, aby zmniejszyć lęk wywołany obsesjami lub zapobiec domniemanemu niebezpieczeństwu. Obsesje mogą być neutralizowane również innymi myślami. Przykłady kompulsji to:

• Nadmierne mycie rąk, aby uniknąć zakażenia
• Wielokrotne sprawdzanie, czy drzwi są zamknięte lub czy kuchenka jest wyłączona
• Liczenie lub powtarzanie określonych czynności w nadziei na zmniejszenie lęku
• Wyrywanie włosów, skubanie
• Układanie przedmiotów w idealnym porządku lub symetrii
• Powtarzanie w myślach konkretnych wyrazów, zdań itp.

Często kompulsje mają na celu „zneutralizowanie” obsesji, ale przynoszą jedynie chwilową ulgę. W miarę upływu czasu rytuały mogą stawać się coraz bardziej złożone i czasochłonne. Długofalowo, cały mechanizm wzmacnia się i trudne emocje stają się coraz silniejsze. Obsesje i kompulsje mogą w znaczny sposób zakłócać życie osobiste, zawodowe czy społeczne, prowadząc do unikania wielu sytuacji i czynności lub spędzania długiego czasu na wykonywanych kompulsjach. To z kolei uniemożliwia codzienne funkcjonowanie.

Leczenie OCD

Leczenie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego zwykle obejmuje psychoterapię i farmakoterapię. W przypadku cięższych objawów zalecana jest również tymczasowa hospitalizacja.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT), szczególnie terapia z ekspozycją i powstrzymaniem reakcji (ERP –  Exposure and Response Prevention Therapy), jest zalecana jako pierwsza linia leczenia OCD zarówno u dorosłych, jak i dzieci. Jest potwierdzona licznymi badaniami jako skuteczna w częściowej lub znacznej redukcji objawów.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT):

Zalecaną formą psychoterapii jest terapia z ekspozycją i powstrzymywaniem reakcji (ERP). Polega ona na stopniowym eksponowaniu się na sytuacje wywołujące lęk (np. dotykanie brudnych przedmiotów w przypadku OCD dotyczącym czystości) bez wykonywania kompulsji (np. mycia rąk). Celem jest zredukowanie lęku związanego z obsesjami i nauczenie pacjenta, że można poradzić sobie z lękiem bez kompulsji. 

Taka forma terapii na początku może budzić pewne obawy. Mogą przychodzić do głowy myśli typu: “czy sobie poradzę?”, “co jeśli będę czuł jeszcze większy lęk?” “będzie to dla mnie zbyt trudne” “czy to na pewno działa?”, dlatego też pierwszym krokiem jest rozmowa z terapeutą, który przeprowadza wywiad oraz wyjaśnia wszelkie wątpliwości odpowiadając na pytania. Kolejnym krokiem jest m.in ustalenie sytuacji trudnych, psychoedukacja, samoobserwacja oraz rozplanowanie listy czynności i ocena poziomu trudności, tak aby móc stopniowo wykonywać ekspozycję. Na początku terapeuta wspólnie z pacjentem przechodzą przez poszczególne ćwiczenia. Sesje ekspozycyjne mogą trwać nieco dłużej, dlatego że habituacja (czyli przyzwyczajenie do bodźca wywołującego lęk, a w efekcie obniżenie poziomu lęku) może trwać różną ilość czasu, czasami nieco dłużej. Wówczas potrzebny jest czas dłuższy niż standardowa sesja, aby przeprowadzić terapię tą właśnie metodą z oczekiwanym efektem. 

Terapia pomaga pacjentowi rozpoznać wzorce myślenia, które pogłębiają problem, zrozumieć mechanizmy lęku oraz nauczyć się funkcjonowania i radzenia sobie bez konieczności wykonywania kompulsji.

W psychoterapii CBT, zależnie od dobranych metod, stosuje się również metody terapii ACT, która pomaga w procesie akceptacji pojawiających się myśli oraz zaprzestania wykonywania kompulsji, które pogłębiają trudności pacjenta.

Jeśli CBT nie jest dostępna lub nie daje oczekiwanych rezultatów, zaleca się stosowanie m.in. selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) jako opcji farmakologicznej.

Farmakoterapia w OCD

W leczeniu OCD często stosuje się leki z grupy SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), takie jak fluoksetyna, sertralina czy fluwoksamina. Pomagają one w regulacji poziomu serotoniny, co może zmniejszyć nasilenie objawów OCD. W niektórych przypadkach, stosuje się też inne leki, jak np. trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, które hamują wychwyt zwrotny noradrenaliny i serotoniny (np. klomipramina, dezypramina, doksapina). 

OCD jest zaburzeniem przewlekłym, ale odpowiednie leczenie – psychoterapia oraz farmakoterapia może znacząco poprawić jakość życia. Wczesna interwencja i regularna terapia mogą pomóc w zmniejszeniu nasilenia objawów i umożliwić lepsze funkcjonowanie na co dzień.