W jaki sposób muzyka potrafi dostarczać tak dużej przyjemności? Które obszary mózgu uaktywniają się podczas słuchania muzyki?  Dlaczego tak często kiedy mamy obniżony nastrój, wolimy słuchać smutnej muzyki?

Obecnie nie stwierdzono jednego, konkretnego miejsca w mózgu, które byłoby odpowiedzialne za cały proces przetwarzania muzyki. Badania neuroobrazowania pokazują, że muzyka może uaktywniać liczne obszary mózgu. Procesy zachodzące w mózgu (zarówno te korowe jak i podkorowe), które odpowiadają za emocje i odczuwanie przyjemności, są także odpowiedzialne za emocje związane z muzyką.

Muzyka w świecie zwierząt np. odgłosy, którymi się porozumiewają, mają na celu zaspokojenie podstawowych potrzeb biologicznych. Nieco inaczej wygląda to w świecie ludzi. Tutaj muzyka jest postrzegana bardziej abstrakcyjnie. Człowiek, w przeciwieństwie do innych organizmów jest w stanie nie tylko zrozumieć abstrakcyjne struktury, ale także czerpać z nich przyjemność.

System mezolimbiczny służący wzmocnieniu zachowań znaczących biologicznie, wskazuje na wydzielanie dopaminy u ludzi nie tylko w obszarze podstawowych potrzeb biologicznych np. związanych z pożywieniem, ale również w przypadku abstrakcyjnych struktur takich jak pieniądze lub wirtualne monety i punkty w grach komputerowych.

Abstrakcyjne struktury przybierają formę nagrody, kiedy zostanie im przypisane pewne konkretne znaczenie. Ich odbiór obejmuje bardziej złożone obszary mózgu, które są znacznie szerzej rozwinięte u ludzi. Podobnie jest z oglądaniem obrazów, fotografii, robieniem zdjęć, podziwianiem sztuki i muzyki. Są to abstrakcyjne formy nagrody przybierające formę estetyczną, pozbawioną bezpośredniej funkcji adaptacyjnej. Badania nad obrazowaniem mózgu wykazują aktywność kory mózgowej, która jest rozwinięta najbardziej u człowieka, podczas odczuwania przyjemności m.in. z wyżej wspomnianych abstrakcyjnych form. Zatem, abstrakcyjne struktury dla ludzi, zależnie od przypisanego znaczenia, mogą być bardzo wzmacniające, dostarczające przyjemności, a tym samym podtrzymujące dane zachowanie. Dlatego też, muzyka dla wielu z nas jest bardzo przyjemną czynnością, do której często chcemy powracać.

Wspomniany już system kory mózgowej ma swój udział m.in. w rozróżnianiu relacji tonalnych lub rytmicznych, jak również jest w stanie generować oczekiwania dotyczące przyszłych wydarzeń, które opierają się zapamiętanych przeszłych już wydarzeniach. Uważa się, iż emocjonalne pobudzenie prawdopodobnie jest związane z interakcją prążkowia z układem dopaminergicznym.

Relacje pomiędzy korą słuchową i czołową generują reprezentacje struktur muzycznych, które są niezbędne do tworzenia oczekiwań związanych z tym co wydarzy się w przyszłym czasie. Zatem, możemy przewidywać następstwa muzyczne w utworze, co wiąże się często z większym poczuciem domknięcia poznawczego. Podobny proces może zachodzić w przypadku, gdy wybieramy muzykę zgodną z naszym nastrojem. Znacznie częściej decydujemy się na słuchanie muzyki, która pasuje do tego, co w danym momencie odczuwamy np. kiedy czujemy smutek, włączamy muzykę o smutnym zabarwieniu emocjonalnym. Paradoksalnie, w takiej sytuacji ten rodzaj muzyki często bywa źródłem dużo większej przyjemności niż wesoła, nawet bardzo lubiana przez nas muzyka. Nawet takie utwory, które na co dzień lubimy mogą w danym momencie okazać się na tyle niezgodne z naszymi emocjami, że może powodować to rozdrażnienie i niechęć w stosunku do nich. W takich sytuacjach dużo łatwiej jest zmienić obecne emocje rozpoczynając słuchanie muzyki od takiej, która jest podobna do tego co w danej chwili odczuwamy, stopniowo przechodząc do takiej, która ma inne zabarwienie emocjonalne np. muzyka radosna. Oprócz tego, emocje wywoływane przez muzykę, czy inną formę sztuki (np. smutek ) mogą być odczuwane jako mniej zagrażające i przez to bardziej przyjemne, niż te wywoływane przez realne, bezpośrednio nas dotyczące wydarzenia.

Kora słuchowa jest miejscem przetwarzania nie tylko przychodzących informacji dźwiękowych, ale także bardziej abstrakcyjnych procesów związanych z percepcją, obrazowaniem i prognozowaniem, przewidywaniem czasowym. Bierze udział w percepcji nawet przy braku bodźca, czyli wyobrażeniu sobie utworu bez konieczności słyszenia go w danym momencie. Przykładem może być sytuacja, kiedy w ciszy, jedynie w swoich myślach nucimy sobie jakąś piosenkę. Słyszymy ją jakby za pomocą naszej wyobraźni.  Podczas obrazowania muzycznego wzmocnione są interakcje między korą skroniową i czołową.

 Silne reakcje emocjonalne na muzykę, prowadzą do uwalniania dopaminy w prążkowiu mezolimbicznym, a wydzielanie dopaminy jest ważną wskazówką w odpowiedzi na pytanie dlaczego muzyka jest źródłem tak dużej przyjemności.

Jak zatem widzimy, muzyka aktywuje znaczne struktury mózgu, które są ze sobą w pewien sposób powiązane. Muzyka ma silny związek z emocjami i procesami poznawczymi, z naszym odczuwaniem, umysłem oraz ciałem. Silne oddziaływanie muzyki na człowieka zaobserwowano już wiele lat temu. Obecnie rozwinięte metody obrazowania mózgu pozwalają lepiej rozumieć to, w jaki sposób funkcjonuje mózg, a liczne obserwacje i badania coraz bardziej pokazują w jaki sposób muzyka może być pomocna w przypadku terapii różnych schorzeń, w rozwoju i poprawie jakości życia.

Kornelia Jagodzińska

    Bibliografia:

N.F. Barrett, J. Schulkin, A Neurodynamic Perspective on Musical Enjoyment: The Role of Emotional Granularity, „Frontiers in Psychology” 2017, 8: 2187.

C. J. Cela-Conde, Activation of the prefrontal cortex in the human visual aesthetic perception. „Proceedings of the National Academy of Sciences” 2004, 101.16: 6321-6325.

  D.M. Small, M. Jones-Gotman i A. Dagher. Feeding-induced dopamine release in dorsal striatum correlates with meal pleasantness ratings in healthy human volunteers, „Neuroimage” 2003,19.4 (2003): 1709-1715.

  J. Schulkin, Reflections on the Musical Mind: An Evolutionary Perspective. Princeton, NJ: Princeton University Press, 2013, 10.1515/9781400849031.

W. T. Fitch, Four principles of bio-musicology. „Philosophical Transactions Of The Royal Society Biological Sciences”  2015; B 370.1664: 20140091.

  B. Knutson, Anticipation of increasing monetary reward selectively recruits nucleus accumbens. „Journal of Neuroscience” 2001, 21.16: RC159-RC159.

D. Karwowska, A. Kudlik, Neurofizjologiczne mechanizmy odbioru i przetwarzania muzyki, [w: ] Muzyka i my. O różnych przejawach wpływu muzyki na człowieka, red. E. Czerniawska, „Difin”, Warszawa 2012.

www.psychologia.edu.pl/obserwatorium-psychologiczne/1905-dlaczego-lubimy-sluchac-smutnej-muzyki.html

O. Vartanian i G. Vinod, Neuroanatomical correlates of aesthetic preference for paintings „Neuroreport” 2004, 15.5: 893-897.

H. Kawabata i S. Zeki, Neural correlates of beauty. „Journal of neurophysiology” 2004, 91.4: 1699-1705.  

  S. N. Haber i B. Knutson. The reward circuit: linking primate anatomy and human imaging. „Neuropsychopharmacology” 2010, 35.1: 4.

  A.R. Halpern, Mental scanning in auditory imagery for songs, „Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition” 1988, 14.3: 434.

  M. D. Hauser i J. McDermott. The evolution of the music faculty: A comparative perspective. „Nature neuroscience” 2003, 6.7: 663.

  S.C. Herholz, A. R. Halpern i R. J. Zatorre. Neuronal correlates of perception, imagery, and memory for familiar tunes „Journal of cognitive neuroscience” 2012, 24.6: 1382-1397.

R.J. Zatorre i V. N. Salimpoor. From perception to pleasure: music and its neural substrates. „Proceedings of the National Academy of Sciences” 2013,110.Supplement 2: 10430-10437.

Powyższy artykuł jest częścią pracy Kornelii Jagodzińskiej